Pałac na Wyspie
Początki dzisiejszego Pałacu na Wyspie sięgają końca XVII w. Na polecenie księcia Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, jednego z największych polityków, pisarzy i filozofów tamtych czasów, wybudowana została Łaźnia.
Barokowy pawilon ogrodowy, projektu holenderskiego architekta Tylmana z Gameren, służyć miał zarówno odpoczynkowi czy rozrywce, jak i kontemplacji. Wnętrze Łaźni skrywało salę stylizowaną na grotę. Biło w niej źródło, symbolizujące źródło w starożytnej Grecji, niosące muzom natchnienie.
W 1764 r. Stanisław August, szukając miejsca na swą letnią królewską rezydencję, zakupił Łaźnię wraz z Ujazdowem. Za sprawą architektów - pochodzącego z Włoch Domenico Merliniego i urodzonego w Dreźnie Jana Chrystiana Kamsetzera - król przekształcił barokowy pawilon Łaźni w klasycystyczny Pałac na Wyspie. Wzorowany na włoskich rozwiązaniach, jak Villa Borghese, Villa Albani, Villa Medici czy Villa Ludovisi, Pałac na Wyspie symbolizować miał marzenie króla o państwie idealnym, nowoczesnym i suwerennym.
Plan Pomieszczeń
Królewska Galeria Obrazów
Stanisław August przekształcił Pałac na Wyspie w willę muzeum, w której eksponowane były najcenniejsze obrazy z jego kolekcji, liczącej według inwentarza z 1795 r. 2289 dzieł najważniejszych artystów oraz szkół europejskich XVII i XVIII w. Najliczniej reprezentowanymi twórcami byli malarze holenderscy. Do najcenniejszych ich dzieł zaliczyć należy obrazy autorstwa Rembrandta van Rijn "Dziewczyna w ramie obrazu" i "Uczony przy pulpicie", zakupione w 1815 r. od spadkobierców króla do kolekcji Lanckorońskich - obecnie, dzięki darowi Karoliny Lanckorońskiej z 1994 r., prezentowane są na Zamku Królewskim w Warszawie.
Królewska Kolekcja Obrazów Stanisława Augusta w Pałacu na Wyspie liczy dziś 140 dzieł, eksponowanych zgodnie z zasadami obowiązującymi w XVIII w. Pośród najcenniejszych obrazów należy wymienić:"Portret sir Charlesa Hanbury’ego Williamsa"- ambasadora angielskiego w Rosji, przyjaciela króla, pędzla Antona R. Mengsa, "Satyra grającego na flecie" Jakuba Jordaensa, "Ezawa i Jakuba" Jana Victorsa czy "Portret księżnej Giuliany Pubblicola Santacroce" Angelici Kauffmann.
Królewska idea pierwszego publicznego muzeum
Stanisław August nie traktował sztuk pięknych wyłącznie jako estetycznej dekoracji swojej siedziby. Malarstwo, rzeźba i architektura były częścią programu, obejmującego kwestie polityczne, społeczne i gospodarcze, który miał służyć naprawie Rzeczypospolitej i budowaniu świadomości narodowej. Sztuki piękne miały "kształtować kulturę duchową narodu", a tym samym przyczyniać się do jego odnowy.
Obrazy, rzeźby, grafiki w połączeniu z architekturą tworzyły dzieło totalne, mające z czasem - w myśl królewskiej idei z 1792 r. - stać się pierwszym publicznym nowoczesnym muzeum.
Pałac na Wyspie w nowym blasku
W latach 2012-2015 dzięki dofinansowaniu z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko wykonany został projekt konserwacji i remontu Pałacu na Wyspie wraz z otoczeniem. Prace kosztowały w sumie ponad 48 mln zł. W Pałacu na Wyspie wzmocniono konstrukcję tarasów, wykonano izolację dolnych partii ścian obiektu i nowy system odprowadzania wód opadowych. Dach zabytku zyskał nowe pokrycie, a elewację wraz z detalami architektonicznymi i rzeźbiarskimi poddano konserwacji. Pełną konserwacją objęto również wnętrza Pałacu na Wyspie, czyli dekoracje malarskie i sztukatorskie, złocenia, stiuki, kafelki holenderskie, boazerie, tekstylne panele ścienne, podłogi, stolarkę drzwiową i żyrandole, które wyposażono w system e-candels. Dzięki tym pracom Łazienki Królewskie odzyskały dawny blask.
