KONSERWACJA KRÓLEWSKIEJ KOLEKCJI ZEGARÓW
W 2013 roku pracownia konserwacji zabytków Rewars wykonała na zlecenie Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie kompleksowe prace konserwatorskie i restauratorskie przy pięciu zegarach eksponowanych we wnętrzach Pałacu na Wyspie. Przedmiotem prac było nie tylko przywrócenie obiektom ich dawnego wyglądu, ale także ponowne uruchomienie mechanizmów zegarowych. Intencją Muzeum jest bowiem przywrócenie w możliwie najwyższym stopniu atmosfery prawdziwej rezydencji królewskiej. Działające zegary jak mało które eksponaty mają zdolność „ożywiania historii”. Poniżej pragniemy przedstawić kilka informacji o historii tych zabytków, najciekawszych odkryciach i przeprowadzonych zabiegach konserwatorskich.
Zegar w formie klatki z ptakiem (nr inwentarzowy: ŁKr 996)
Zegar z pozytywką, w formie złoconej klatki z ptakiem powstał około 1780 roku w szwajcarskiej pracowni zegarmistrzowskiej Jacques-Droz w mieście Neuchatel. Jego autorem najprawdopodobniej jest zegarmistrz Henri-Louis Jacques-Droz lub Pierre Jacques-Droz. Firma ta specjalizowała się w wykonywaniu skomplikowanych, mechanicznych, ruchomych „cudów”. Zegar z kolekcji należącej do Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie należy do grupy zegarów, których mechanizm podczas wybijania godziny uruchamia pozytywkę i „ożywia” ptaka. W trakcie prac konserwatorskich obiekt rozebrano na części oczyszczono, punktowo uzupełniono przetarte złocenia i emalie. Naprawiono mechanizm zegara, pozytywki i mechanicznego wypchanego gila. Dzięki temu wypchany gil, w którym zręcznie ukryty jest mechanizm, zaczyna poruszać skrzydłami, ogonem i dziobem. Jednocześnie pozytywka wygrywa jedną z kilku możliwych do wybrania melodii, imitujących ptasi świergot. Pracownia Jacques-Droz istnieje do dnia dzisiejszego kontynuując najlepsze rodzinne tradycje.
Wymiary: wysokość 47,6 cm, szerokość 28 cm, głębokość 28 cm
Materiał: brąz złocony, emalia, stal, wypreparowany ptak.
Rzeźba marmurowa Chronos z zegarem (nr inwentarzowy: ŁKr 483)
Marmurowa rzeźba Chronos z zegarem powstała pomiędzy 1778 a 1795 rokiem. Jest to wspólne dzieło działających w Warszawie rzeźbiarza Jakuba Monaldiego i zegarmistrza Franciszka Gugenmusa. W roku 1795 inwentarz królewski odnotowuje obecność Chronosa w Pałacu na Wyspie. Także dziś można go podziwiać w tym miejscu. Obiekt był konserwowany dwukrotnie. Pierwszy raz po nieszczęśliwym wypadku, w wyniku którego rzeźba uległa potłuczeniu na kilka elementów, a obudowa samego zegara doznała wielu drobnych zniszczeń. Druga konserwacja zakończyła się pod koniec 2013 roku. W jej trakcie obiektowi przywrócono pierwotny blask i walory estetyczne. Usunięto dawne przebarwione uzupełnienia kamienia. Powierzchnię marmuru oczyszczono. Specjalnie przygotowaną masą wypełniono wszelkie ubytki formy rzeźbiarskiej dzięki czemu rzeźba odzyskała pierwotny charakter. Mocno przetarte elementy złocone oraz srebrzone zostały oczyszczone i punktowo uzupełnione. Z powierzchni obydwu półkul skrywających mechanizm zegara, usunięto wtórny werniks i przemalowania. Pieczołowicie uzupełniono ubytki polichromii i scalono je kolorystycznie, zrekonstruowano brakujące gwiazdki. Naprawiono oraz uruchomiono mechanizm zegarowy znajdujący się w kuli dźwiganej na barkach mitologicznego greckiego boga czasu. Wraz z upływem godzin obręcz z cyferblatem przesuwa się wokół sfery, a aktualną porę wskazuje czubek ostrza kosy trzymanej w ręku Chronosa.
Wymiary: wysokość 87 cm, szerokość 23 cm, głębokość 30 cm
Materiał: rzeźba marmurowa, odlew brązowy cyzelowany, złoto, srebro, stal, polichromia
Zegar wiszący typu kartel, złocony (nr inwentarzowy: ŁKr 79)
Zegar z kolekcji królewskiej o nr inwentarzowym ŁKr 79 jest zegarem wiszącym typu kartel. Pochodzi on z działającego około roku 1740 w Paryżu warsztatu Noir (Lenoir) Estienne (Etienne). Z pośród innych zegarów tego typu zdobiących Pałac na Wyspie, wyróżnia się rozbudowaną dekoracją rzeźbiarską oraz tym, iż dodatkowo pokryty jest złotem. Jego tarcza zegarowa otoczona jest kompozycją związaną z żywiołem wodnym, którą wieńczy putto siedzące na rybie, a od dołu zamyka tryton. Prace konserwatorskie przywróciły zabytkowi pełną sprawność mechanizmu zegarowego, jak i utracone walory estetyczne. W trakcie prac oczyszczono zarówno wnętrze jak i lico obiektu. Punktowo uzupełniono przetartą powłokę złocenia ogniowego. Na podstawie porównawczej analizy ikonograficznej wykonano i przytwierdzono trytonowi brakującą część ogona. Dzięki temu po latach kompozycja przedstawienia znów posiada swe dolne zakończenie. Przeprowadzona kwerenda historyczna pozwoliła ocenić, iż wskazówki zegara są wtórnym dodatkiem. Specjalna komisja konserwatorska podjęła decyzję o ich wymianie na złocone kopie odpowiadające stylistycznie wskazówkom zegarów powstałych w połowie XVIII wieku w Paryżu. Oczyszczony i naprawiony został także werk zegara. Ciekawostką tego zabytku jest to, iż posiada on linkę przymocowaną do werku i wyprowadzoną poza korpus. Pociągnięcie za nią uruchamia mechanizm wybijający aktualną godzinę
Wymiary: wysokość 67 cm, szerokość 38 cm, głębokość 17 cm
Materiał: odlew brązowy cyzelowany, złoto, emalia, szkło, blacha brązowa, stal
Zegar wiszący typu kartel (nr inwentarzowy: ŁKr 80)
Drugi z grupy wiszących zegarów typu kartel, konserwowanych przez Rewars, pochodzi z paryskiego warsztatu Gille L’Aine, działającego w latach 1760 - 1790. Mosiężne odlewy korpusu i ozdób oraz tylna blacha zamykająca zostały oczyszczone z produktów korozji, wypolerowane i zabezpieczone przed ponownym korodowaniem. Dzięki ikonograficznej kwerendzie historycznej stwierdzono, iż osłony bocznych otworów korpusu zegara są wtórnymi dodatkami, których ubogie zdobienie odstaje jakością od odlewanych elementów zabytku. Po obradach komisji konserwatorskiej postanowiono wymienić je na nowe osłony, których forma dekoracyjna była popularna wśród zegarów z XVIII wieku z kręgu paryskiego. Wybrano powtarzający się motyw ażurowego czwór liścia. Wykonano nowe osłony boczne oraz brakującą „kratkę” przedniego otworu – osłaniającą wahadło. Po wcześniejszych badaniach historycznych oraz ustaleniach konserwatorskich wykonano i zamontowano brakującą wskazówkę minutową. Na nową, wymieniono pękniętą szklaną sferę osłaniającą cyferblat. Oczyszczono także tarczę zegarową, uzupełniono ubytki jej emalii, oraz zrekonstruowano brakujące fragmenty cyfr. W trakcie prac konserwatorskich oczyszczono i przywrócono pełną sprawność mechanizmowi zegarowemu.
Wymiary: wysokość 71 cm, szerokość 33 cm, głębokość 13 cm
Materiał: odlew brązowy cyzelowany, emalia, szkło, blacha brązowa, stal
Zegar wiszący typu kartel (nr inwentarzowy: ŁKr 81)
Trzeci z grupy wiszących zegarów typu kartel, pochodzi z 4 ćw. XVIII wieku. Powstał w warsztacie Imbert L’Aine, w Paryżu. Na uwagę zwraca duże podobieństwo formy do poprzednio omówionego zabytku. W tym obiekcie poszczególne elementy charakteryzują się wyższa jakością odlewu i cyzelowania. Powierzchnie mosiężnych elementów (korpus, ozdoby oraz tylna blacha) zostały oczyszczone z nawarstwień korozyjnych, wypolerowane i zabezpieczone przed ponownym korodowaniem. Brakującą osłonę przedniego otworu korpusu, odtworzono wykorzystując ażurowy motyw florystyczny widniejący na zachowanych osłonach bocznych otworów korpusu zegara. W ramach prac konserwatorskich i restauratorskich oczyszczono tarczę zegarową, uzupełniono ubytki jej emalii. Zrekonstruowano także brakujące fragmenty cyfr. Oczyszczony i uruchomiony został mechanizmowi zegarowy.
Wymiary: wysokość 68 cm, szerokość 32 cm, głębokość 12 cm
Materiał: odlew brązowy cyzelowany, emalia, szkło, blacha brązowa, stal