Kuszenie świętego Antoniego

Pochodzi z kolekcji Augusta Sułkowskiego w Rydzynie, skąd trafił do galerii Stanisława Augusta wraz z co najmniej ośmioma innymi obrazami, zapewne przed 1776 (zob. nr kat. 127). […]

Jego autor czerpał inspiracje z dzieł mistrza [Jana Brueghla Starszego], jednak zapożyczone od niego motywy złożyły się na całość o odmiennym charakterze. Scena rozgrywa się na tle dużego drewnianego budynku. Motyw drewnianej konstrukcji pojawia się wprawdzie u Jana Starszego, ma ona jednak zwykle formę niewielkiego szałasu z daszkiem podpartym charakterystycznym rozwidlonym konarem, tworzącego rodzaj „baldachimu” nad figurą świętego […]. Szerokie otwarcie jednej strony kompozycji na widok z łuną pożaru za lustrem wody znajdujemy w infernalnych pejzażach artysty, lecz nie tych ze sceną kuszenia św. Antoniego. Scena figuralna umieszczona jest centralnie, w planie równoległym do płaszczyzny obrazu; krajobraz zbudowany jest z trzech, nieco mechanicznie zaznaczonych planów, inaczej niż w dziełach mistrza, który stosuje ich gradację, rozbudowuje i komplikuje przestrzeń. Repertuar demonicznych stworzeń wyraźnie inspirowany jest Brueghlowskim; skupione wokół świętego stwory, raczej stworzenia niż monstra, mają w sobie bardziej groteskowy niż demoniczny rys. Pod tym względem najbliższe są diabolicznemu sztafażowi z najwcześniejszej znanej sceny kuszenia św. Antoniego pędzla Jana Starszego – obrazu w Kassel. Nie ma wśród nich, tak jak i w naszym obrazie, postaci kobiety kusicielki.