"Świadek historii" 2022. Nagrody IPN wręczone w Pałacu na Wyspie
Działacze polonijni z Australii, Kazachstanu, Rumunii i Włoch, a także badacze nazistowskich zbrodni wojennych oraz historii polskiej wojskowości z II wojny światoweJ to tegoroczni laureaci nagrody Instytutu Pamięci Narodowej "Świadek historii". Szczególnie zasłużeni dla propagowania polskiej historii odebrali wyróżnienia 25 października 2022 r. w Pałacu na Wyspie.
"Świadek historii" to nagroda ustanowiona w marcu 2009 r. Otrzymują ją osoby i organizacje szczególnie zasłużone dla upamiętniania historii narodu polskiego w latach 1917-1990 oraz wspierające IPN w działalności edukacyjnej i naukowej. W 2014 r., decyzją prezesa Instytutu, zasięg wyróżnienia rozszerzono o instytucje i osoby działające poza granicami kraju.
Tegoroczni laureaci to cztery osoby i dwie organizacje spoza Polski. Honorowe odznaki wręczył prezes IPN dr Karol Nawrocki, który podkreślił, że wspólną cechą wyróżnionych jest postrzeganie historii jako "nauki mającej służyć lepszej przyszłości, w świecie, który rozpozna ofiary i dostrzeże granice między dobrem i złem. - Ta nagroda odwołuje się właśnie do przeżywania i współodczuwania świadectw historii. Mówimy prawdę o historii, ale różnymi językami - dodał prezes IPN.
Nagrodzeni zostali:
Associazione Italo-Polacca Nuova delle Marche, Włochy
Stowarzyszenie Associazione Italo-Polacca Marche (obecnie Associazione Italo-Polacca Nuova delle Marche) założone zostało w 1999 r. w Senigallii, a jego pierwszym prezesem była Zofia Bułhak-Jelska, która w latach 60. zainicjowała pomoc Polakom zamieszkałym w tamtym regionie. Celem stowarzyszenia jest integracja polskich imigrantów, podnoszenie świadomości narodowej miejscowej Polonii oraz upowszechnianie polskiej kultury we Włoszech. Działalność obejmuje m.in. kultywowanie i podtrzymywanie pamięci o 2. Korpusie Polskim we Włoszech poprzez wydawanie opracowań, organizowanie wystaw i konferencji naukowych oraz obchodów rocznicowych wyzwolenia miast i miasteczek regionu Marche przez armię gen. Władysława Andersa. Stowarzyszenie promuje i wspiera inicjatywy o charakterze kulturalnym i edukacyjnym. Organizuje również własną działalność edukacyjną, obejmującą zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe. Od 2015 r. promuje projekt Szkoła Polska Kultury i Języka Polskiego Anders. Obecnie dzięki wsparciu organizacji działają trzy polskie szkoły - w Maceracie, Perugii i Anconie.
Simon Elmer, Wielka Brytania
Emerytowany oficer brytyjskiej policji, który zafascynowany jest historią Polski. Jako młody funkcjonariusz pełnił służbę w zachodnim Londynie, gdzie spotkał wielu weteranów II wojny światowej. Od lat organizuje uroczystości rocznicowe, w tym coroczne Zaduszki na Polskim Cmentarzu Wojskowym w Newark. Podczas spotkań w polskich szkołach i brytyjskich organizacjach promuje polską historię wojskową lat 1939-47. Jest członkiem Stowarzyszenia Ułanów Karpackich w Polsce, Związku Lotników Polskich w Anglii oraz Stowarzyszenia 3. Dywizji Strzelców Karpackich w Anglii. Ściśle współpracuje z polską grupą rekonstrukcji historycznej First to Fight, przedstawiającą Wojsko Polskie na Zachodzie. Stworzył m.in. ekspozycję muzealną, poświęconą Polskim Siłom Powietrznym w Lincolnshire (1940-47) w Thorpe Camp Museum w Lincolnshire, oraz organizował wizyty polskich weteranów Bitwy o Anglię w RAF Coningsby i Grimsby Carpathian Lancers Memorial. Dostarcza ponadto materiały do Instytutu Sikorskiego i innych muzeów wojskowości. W 2012 r. otrzymał medal "Pro Memoria" za pracę przy projektowaniu oraz instalacji tablicy pamiątkowej honorującej Pułk Ułanów Karpackich w ich byłym obozie w Grimsby. W 2019 r. odznaczony został Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, nadanym z upoważnienia Prezydenta RP Andrzeja Dudy.
Klaus Leutner, Niemcy
Od początku lat 90. społecznie zajmuje się dokumentowaniem zbrodni niemieckich w okresie II wojny światowej i przywracaniem pamięci o ofiarach, szczególnie o Polakach. Jest inicjatorem polsko-niemieckich projektów dla młodzieży szkolnej, m.in. w Zespole Szkół w Głownie i Gimnazjum w Berlinie. Jest założycielem stowarzyszenia "Initiative KZ-Aussenlager Lichterfelde", zajmującego się upamiętnianiem filii obozu Sachsenhausen, oraz autorem publikacji na ten temat. Badając dramatyczne losy Bronisławy Czubakowskiej, polskiej robotnicy przymusowej zamordowanej przez Niemców w 1942 r., natrafił na zbiorowy grób na cmentarzu w Berlinie-Altglienicke i znalazł informacje o pochowaniu tam anonimowych ofiar II wojny światowej. Dzięki jego zaangażowaniu potwierdzono, że na 1370 skremowanych osób w kwaterze spoczywa 435 Polaków, w tym 18 księży. W 2018 r. został doradcą sądu konkursowego, powołanego przez Senat Berlina do wyboru projektu nowego upamiętnienia Altglienicke. Przedsięwzięcie zainaugurowane zostało w 2021 r.
Muzeum i Archiwum Polonii Australijskiej, Australia
Powstało w 1991 r. (zarejestrowane w 1992 r.) z inicjatywy polskich imigrantów, chcących zachować dla przyszłych pokoleń materiały źródłowe dotyczące życia Polaków mieszkających w Australii i działalności stowarzyszeń polonijnych. Organizacja zajmuje się gromadzeniem, zabezpieczaniem i udostępnianiem tekstów historycznych i eksponatów muzealnych na temat Polonii australijskiej. Wydaje publikacje poświęcone dziejom polskiej emigracji w Australii i współpracuje z podobnymi organizacjami. Aktywnie poszukuje ponadto przedmiotów, dokumentów i fotografii, które upamiętniają przeżycia wojenne Polaków osiadłych w Australii, organizację życia kulturalnego, rodzinnego i społecznego w nowym kraju oraz losy powojennej emigracji.
Helena Rogowska, Kazachstan
Od 2013 r. jest prezesem stowarzyszenia "Polacy" w Kazachstanie. Swoją działalnością przyczynia się do promowania Polski za granicą i rozwoju współpracy międzynarodowej w zakresie oświaty i kultury polskiej. Jej praca wielokrotnie doceniona została przez Ambasadę RP w Nur-Sułtanie. Za swoją długoletnią działalność na polu współpracy polsko-kazachstańskiej otrzymała Złoty Medal przyznany przez Zgromadzenie Narodu Kazachstanu. Z wielkim zaangażowaniem i troską pielęgnuje tradycje i zwyczaje polskie w Kazachstanie oraz dba o zachowanie i pogłębienie wiedzy o historii i losach zesłanych Polaków. Angażuje się również w działalność charytatywną. Organizuje pomoc dla rodzin polskiego pochodzenia, będących w trudnej sytuacji materialnej. Od lat promuje informacje o polskiej diasporze w Telewizji Kazachskiej. W 2021 r. zrealizowała projekt dotyczący muralu upamiętniającego postać Adolfa Januszkiewicza.
Antoni Rojowski (pośmiertnie), Rumunia
Pierwszy prezes Polonii po rumuńskiej rewolucji. Od 1953 r., mimo niesprzyjających warunków, kultywował i wspierał ducha polskości na rumuńskiej Bukowinie. Po 1991 r. przyczynił się do stworzenia struktury organizacyjnej Związku Polaków w Rumunii, rozwoju jego działalności oraz nawiązania relacji z władzami i instytucjami z Polski. Obecnie związek jest organizacją zrzeszającą 14 stowarzyszeń lokalnych, a główna siedziba władz mieści się w Suczawie. W uznaniu zasług i pracy na rzecz Polonii bukowińskiej odznaczony został Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, a w grudniu 1993 r. Prezydent RP Lech Wałęsa nadał mu polskie obywatelstwo.
