Wystawa obrazu "Przysięga Witolda" Jana Styki

Monumentalne dzieło "Witold przysięga zemstę Krzyżakom na tle płonącego Kowna" autorstwa Jana Styki, jednego z najsłynniejszych polskich malarzy batalistów, prezentowane było od 9 września do 14 listopada 2021 r. w Muzeum Łazienki Królewskie. Ekspozycja zorganizowana została z okazji 30. rocznicy wznowienia stosunków dyplomatycznych między Polską a Litwą.

Obraz Jana Styki oglądać można było w nowo wyremontowanych Stajniach Kubickiego. Organizator wystawy: Muzeum Łazienki Królewskie. Partnerzy: Ambasada Republiki Litewskiej w Rzeczpospolitej Polskiej oraz Vytauto Didžiojo Karo Muziejaus. Mecenas Muzeum: PZU. Wystawa dofinansowana została ze środków Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.

"Przysięga Witolda" - co przedstawia obraz Jana Styki?

Dzieło Jana Styki (1858-1925), jednego z czołowych malarzy przełomu XIX i XX w., autora scen historycznych i batalistycznych, twórcy obrazów alegorycznych i religijnych, portrecisty, współautora "Panoramy Racławickiej", pochodzi z 1901 r. Powstało w Paryżu, gdzie artysta mieszkał wówczas z rodziną. Na wykonanie monumentalnego obrazu Styka poświęcił ponad rok pracy.

Dzieło jest gloryfikacją księcia Witolda (1354 [?]-1430; od 1398 r. wielki książę litewski), wybitnego wodza i polityka, który na przełomie XIV i XV w. odcisnął silne piętno na dziejach Litwy i całego regionu. Na obrazie książę przedstawiony został w otoczeniu kilku czołowych przedstawicieli dynastii Giedyminowiczów, władającej Litwą od końca XIII w., z której wywodzą się Jagiellonowie.

KTO JEST KIM NA OBRAZIE JANA STYKI? - CZYTAJ WIĘCEJ

W tle widać płonący zamek w Kownie, uznawany za wrota do Litwy środkowej, wielokrotnie będący areną zmagań z Zakonem Krzyżackim. Jego zdobycie przez Krzyżaków w 1362 r. jest pierwszym wydarzeniem odnotowanym w dziejach miasta.

Książę Witold zajmuje szczególne miejsce w historii Litwy. Polski kronikarz Jan Długosz tak kreślił jego postać: "Za naszego wieku utrzymuje się między ludźmi takie zdanie, że z Witoldem żaden współczesny mu książę równać się nie mógł wspaniałością umysłu i skrzętnością w sprawach (…) i jest rzeczą pewną, że wielkość Litwy z nim powstała i z jego śmiercią się skończyła".

Książę Witold był zwolennikiem niezależności państwa i kontynuatorem mocarstwowej polityki przodków (ekspansja na tereny Rusi). Zazwyczaj jest przeciwstawiany stryjecznemu bratu Jagielle, koronowanemu w 1386 r. na króla Polski, który realizował szeroką koncepcję polsko-litewskiej unii, sprzeczną - według Witolda - z interesami Litwy. Pomimo tego stosunki między krewniakami, wnukami twórcy potęgi dynastii - Giedymina, wyznaczały zarówno okresy wrogości, jak i współpracy. Kulminacją tej ostatniej była polsko-litewska wiktoria pod Grunwaldem (lit. Żalgiris).

"Przysięga Witolda" a "Bitwa pod Grunwaldem"

Dla Polski i dla Litwy konflikty z Zakonem stanowią ważną część tradycji narodowej, a ich znaczenia dla ugruntowania się obu organizmów państwowych nie można przecenić. "Przysięga Witolda" jest dla Litwinów takim samym symbolem, jak dla Polaków "Bitwa pod Grunwaldem" Jana Matejki. Te monumentalne dzieła mają zresztą ze sobą wiele wspólnego. Nie tylko z uwagi na historyczne nieścisłości, czy gloryfikację Witolda, ukazanego w obu przypadkach w sposób niemal identyczny (inspiracja "Bitwą pod Grunwaldem", nie jedyna, jest oczywista). W oczy rzuca się ahistoryczne ujęcie ubiorów i militariów (poza wyjątkami), a także sportretowanie w jednym miejscu i tym samym czasie szeregu ikonicznych postaci. U Styki - poza Witoldem - są to przede wszystkim starzy książęta Olgierd i Kiejstut (ojciec Witolda), zakuci w stalowe zbroje i symbolizujący niezachwianą braterską jedność w obliczu krzyżackiego zagrożenia. Młodsze pokolenie reprezentują ich synowie: Jagiełło (uwagę zwracają dwa miecze, jeden przy pasie, drugi uniesiony, co stanowi zapewne odniesienie do "nagich" mieczy spod Grunwaldu), jego rodzeni bracia, Skirgiełło i Świdrygiełło, oraz brat Witolda Zygmunt Kiejstutowicz, a więc postaci, które wywarły istotny wpływ na dzieje późnośredniowiecznej Litwy. Pogański charakter ówczesnego państwa litewskiego podkreśla kapłan-wróżbita (lit. krivis), a związek ze Żmudzią, historyczną krainą (Dolna Litwa) nękaną nieustannymi krzyżackimi "rejzami", wojownik w łuskowym pancerzu i starodawnym hełmie z nosalem.

Scena namalowana przez Stykę jest historycznie mocno wątpliwa, choćby z racji wieku niektórych jej bohaterów. Witold miał zapewne dopiero kilka lat, a Jagiełło być może jeszcze się nie urodził, kiedy Krzyżacy zdobywali Kowno w 1362 r. Obraz nie miał być jednak lekcją historii, nie taki cel przyświecał twórcy dzieła. Styka w symboliczny sposób nawiązał do heroicznych dziejów Litwy, państwa z wielowiekową tradycją, której istotną częścią są dokonania wielkiego księcia Witolda.

Dzieło Jana Styki w litewskim muzeum

Zanim obraz "Przysięga Witolda" trafił do Kowna, gdzie do dziś zajmuje honorowe miejsce na wystawie stałej Muzeum Wojskowego im. Witolda Wielkiego, eksponowany był w wielu muzeach w Polsce. Przez dłuższy czas znajdował się też w posiadaniu Tyszkiewiczów i zdobił ich posiadłość w Czerwonym Dworze w pobliżu Kowna. W 1937 r. zakupiony został przez Muzeum bezpośrednio od wdowy po jego twórcy.