Wodozbiór
Wodozbiór, zwany również Rezerwuarem, to najbardziej efektowny budynek, jaki powiązać można z technicznymi rozwiązaniami nowożytnych inżynierów. W XVIII wieku pełnił funkcję zbiornika gromadzącego wodę z okolicznych źródeł, którą zasilał Pałac na Wyspie i pobliską fontannę.
Nieznana jest dokładna data powstania Wodozbioru. Nie można wykluczyć, że gromadzono tam wodę już w czasach Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, czyli pod koniec XVII w.
Historia Wodozbioru
Za panowania Stanisława Augusta Wodozbiór (II poł. XVIII w.) nie był otynkowany i miał ceglaną elewację. Mieszkańcom Łazienek Królewskich kojarzył się ze średniowieczną wieżą. Z tego powodu zwany był również Basztą lub Okrąglakiem. Po przebudowie w latach 1777-1778 pełnił dodatkowo funkcje mieszkalne, z przeznaczeniem dla królewskiej służby.
W 1794 r. formę Wodozbioru z czasów stanisławowskich utrwalił na akwareli Zygmunt Vogel, i jest to najstarsze znane nam przedstawienie tego obiektu.
W 1823 r. Wodozbiór zyskał wygląd, który oglądać można dzisiaj. Chrystian Piotr Aigner w swoim projekcie wzorował się na starożytnym grobowcu Cecylii Metelli w Rzymie z I wieku p.n.e. Dekoracja 12-metrowej budowli jest prosta i powściągliwa. Na górze zdobi ją fryz z czaszek wołów (tzw. bukranion) i owocowych girland. Ten motyw jest związany z rzymskim zwyczajem składania ofiar podczas uroczystości pogrzebowych. Do wnętrza, na maleńki dziedziniec otoczony niewielkimi pokoikami, wchodzi się przez drzwi z kolumnowym portykiem. Bardzo podobna budowla z około 1800 r., wzorowana również na grobowcu Cecylii Metelli, zdobiła Wynnstay Park (Denbighshire, Walia). Tę antyczną budowlę w Polsce naśladowała też kuchnia w Królikarni w Warszawie, wzniesiona według projektu Domenica Merliniego. Przykłady te świadczą o ciekawym ówczesnym zjawisku ukrywania budynków o funkcji gospodarczej pod fasadą "szlachetnych" budowli antycznych.
Chrystian Piotr Aigner (1756-1841)
Architekt w 1782 r. mianowany został budowniczym wojskowym Rzeczpospolitej. Studiował we Włoszech. Był stypendystą króla Stanisława Augusta.
Po powrocie do Polski otrzymał stanowisko profesora architektury i hydrauliki w Szkole Korpusu Inżynierów Koronnych w Warszawie.
Jego pierwszą ważniejszą pracą była przebudowa fasady kościoła św. Anny w Warszawie. Jest też autorem obecnej, klasycystycznej obudowy Wodozbioru w ogrodach łazienkowskich. Kolejne dzieła przyniosły mu uznanie i sławę. W 1813 r., już po śmierci króla, za czasów rosyjskiego panowania w Warszawie został członkiem Akademii św. Łukasza w Rzymie. W 1817 r. został profesorem architektury na Uniwersytecie Warszawskim. Był także generalnym budowniczym rządowym. Ostatnie lata życia spędził we Włoszech. Zmarł we Florencji po długiej chorobie.
Wodozbiór - ponowne otwarcie
W latach 2017-2019 w ramach projektu "Źródła przemian" w Wodozbiorze prowadzone były prace konserwatorsko-remontowe, dzięki którym zabytek odzyskał dawny blask. W obiekcie przywrócone zostały historyczne wnętrza, z reliktami pierwotnych funkcji. Są to m.in. zrekonstruowane polichromie ścienne, urządzenia grzewcze i odsłonięta pod posadzką sieni drewniana rynna, odprowadzająca niegdyś wodę z dziedzińca. Zamknięty od lat zabytek zyskał nową przestrzeń wystawienniczą.
Wodozbiór po konserwacji
Parter Wodozbioru - wystawa stała
Na parterze Wodozbioru, liczącym zaledwie 68,5 m2, znajduje się wystawa stała, poświęcona historii i funkcji budynku, a także roli wody w kształtowaniu podmiejskiej rezydencji Stanisława Augusta; jej znaczeniu symbolicznemu i wykorzystaniu żywiołu w widowiskach teatralnych na królewskim dworze, służących budowaniu prestiżu monarchy.
Ekspozycja obejmuje trzy pomieszczenia. W pierwszym z nich znajdują się makiety współczesnego układu hydrologicznego Łazienek Królewskich, z głównymi budynkami i założeniami wodnymi, takimi jak stawy, tarasy, mosty i kaskady, które tworzą niepowtarzalny charakter letniej rezydencji Stanisława Augusta.
Zapoznamy się tu również z historią XVII-wiecznej Łaźni Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. U podstaw tego założenia był mit o Hippokrene - źródle poetyckiego natchnienia, które wytrysnęło pod kopytami Pegaza. Tym właśnie greckim terminem marszałek wielki koronny określał swoją ujazdowską Łaźnię, która w czasach Stanisława Augusta przekształcona została w klasycystyczny Pałac na Wyspie.
W pierwszym z pomieszczeń prezentowane są również reprodukcje planów Łazienek z XVIII i XIX w., dzięki którym prześledzić można zmiany zachodzące w układzie rezydencji i pobliskim otoczeniu.
W środkowej sali zapoznamy się z historią Wodozbioru jako zbiornika wodnego i budynku mieszkalnego. Etapy przebudowy Rezerwuaru i rzymski grobowiec Cecylii Metelli przy Via Appia, na którym wzorował się w swoim projekcie Chrystian Piotr Aigner, zobaczymy w pokazie multimedialnym. Na makiecie Wodozbioru obejrzeć można z kolei rozwiązania inżynieryjne, dzięki którym dostarczano wodę do Pałacu na Wyspie.
Wystawa w ostatnim pomieszczeniu przedstawia ogrody, rozumiane jako teatry natury (theatri naturae), oraz widowiska dworskie, w których wykorzystywano wodę jako główny element scenografii. Przykładem obrazującym łazienkowskie widowiska wodne z czasów Stanisława Augusta jest dramat "Kleopatra", wystawiony na deskach Amfiteatru 7 września 1791 r., w rocznicę elekcji króla. Przedstawienie uwiecznił w czterech swoich pracach Jean-Pierre Norblin. Rysunki artysty "ożywione" zostały na potrzeby ekspozycji dzięki wykorzystaniu techniki paralaksy. Sposób ukazania przez Norblina bogatej oprawy widowiska ma cechy reportażu; ruchomy obraz oddaje więc charakter efemerycznego przedstawienia.
Ekspozycja na parterze Wodozbioru prezentowana jest tak, że jej elementy nie przysłaniają architektury, będącej dla zwiedzających wartością samą w sobie. Podkreślony został techniczny charakter obiektu, związany zarówno z dystrybucją wody, jak i funkcją mieszkalną. W przedsionku wyeksponowane są paleniska pieców kaflowych, które ogrzewały dwa przyległe pokoje. W podłodze, na linii między wejściem na dziedziniec a wejściem do budynku, umieszczona została drewniana rynna, odkryta podczas prac konserwatorskich.
Woda w Łazienkach | PJM
Widowiska wodne, m.in. odbywające się w usytuowanym na brzegu Stawu Południowego Amfiteatrze, były bardzo popularne w czasach Stanisława Augusta. Historię służących splendorowi monarchy przedstawień przybliży nowa wystawa w Wodozbiorze "Woda, władza, widowisko".
Piętro Wodozbioru - przestrzeń edukacyjna
Pierwsze piętro pomyślane jest jako miejsce działań edukacyjnych, szczególnie w zakresie wiedzy o teatrze. W tym celu powstał tu mobilny teatr cieni, który służyć może również jako rama sceniczna dla teatru lalek.
Na pierwszym piętrze Wodozbioru wystawiane są spektakle i miniatury teatralne. W grudniu 2019 r. odbyły się tu premiery dwóch widowisk Teatru Malabar Hotel - "Barani Kożuszek" według opowiadania historycznego Józefa Ignacego Kraszewskiego z 1881 r. oraz "Wiosna" Brunona Schulza.
"Barani kożuszek"
Miniaturę teatralną, przedstawiającą historię XVIII-wiecznego lalkarza Baraniego Kożuszka, Teatr Malabar Hotel wystawił w łazienkowskim Wodozbiorze. Kameralny spektakl, grany w małej przestrzeni, to dla aktorów prawdziwe wyzwanie.
Teatr Malabar Hotel i Wodozbiór
Wodozbiór, zabytek o unikatowej wartości artystycznej i historycznej, stał się sceną Teatru Malabar Hotel. Aktorzy, Marcin Bartnikowski i Marcin Bikowski, opowiadają o tym, co i dlaczego zdecydowali się grać w nietypowej dla nich przestrzeni.
"Wiosna" Schulza
W nowo wyremontowanym w ramach projektu "Źródła przemian" Wodozbiorze 14 i 15 grudnia 2019 r. odbył się spektakl Teatru Malabar Hotel. Przedstawienie "Wiosna" powstało na podstawie opowiadania Brunona Schulza, wybitnego pisarza, malarza, rysownika i grafika.
Dostępność Wodozbioru
Dla osób z niepełnosprawnością wzroku przygotowano audioprzewodnikiz audiodeskrypcją oraz tyflografiki, prezentujące elementy architektoniczne Wodozbioru i wybrane zagadnienia z ekspozycji stałej. Makieta hydrologiczna Łazienek oraz model Wodozbioru umożliwiają poznawanie przez dotyk (pierwsza z nich opisana została alfabetem Braille’a i pomalowana kontrastującymi kolorami). Opisy do wystawy w Wodozbiorze przetłumaczone zostały na Polski Język Migowy; przygotowane zostały również teksty proste dla osób z niepełnosprawnością intelektualną lekką i zaburzeniami.
Architektura Wodozbioru (cztery stopnie wejściowe, stopnie prowadzące do pomieszczeń na parterze oraz brak poręczy), uniemożliwia dostępność dla osób poruszających się na wózkach. Z myślą o nich przygotowany został wirtualny spacer, w którym można wziąć udział podczas zwiedzania Białego Domu, zaadaptowanego dla gości z niepełnosprawnościami ruchowymi.
